تأثیر عوامل مادری بر افزایش وزن روزانه و ضریب کلیبر گوسفند نژاد قزل در سیستم پرورش روستایی

Transcript

1 نشریه پژوهشهاي علوم دامی/ جلد 52 شماره 1/ سال 1931 تأثیر عوامل مادری بر افزایش وزن روزانه و ضریب کلیبر گوسفند نژاد قزل در سیستم پرورش روستایی 1 2 *1 امیر علیاکبری مختارعلی عباسی و ابوالقاسم لواف 2 1 تاریخ دریافت: 21/22/12 تاریخ پذیرش: 21/8/21 به ترتیب فارغ التحصیل کارشناسی ارشد و دانشیار گروه علوم دامی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسالمی واحد کرج دانشیار بخش ژنتیک و اصالح نژاد مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور * مسئول مکاتبه: amirbreeding@yahoo.com چکیده زمینه مطالعاتی: برای تعیین معادالت هدف اصالح نژاد و شاخص انتخاب برآورد پارامترهای ژنتیکی صفات مهم اقتصادی گوسفند ضروری می باشد. هدف: تحقیق حاضر با هدف برآورد پارامترهای ژنتیکی صفات افزایش وزن روزانه شامل افزایش وزن روزانه از تولد تا شیرگیری (ADGa) شیرگیری تا شش ماهگی (ADGb) شش ماهگی تا نه ماهگی (ADGc) و ضرایب کلیبر شامل ضریب کلیبر قبل از شیرگیری (KRa) ضریب کلیبر در سن شش ماهگی (KRb) و ضریب کلیبر در سن نه ماهگی (KRc) اجرا شد. روش کار: اطالعات مورد استفاده شامل رکورد جمعآوری شده طی ساله یا 77 تا 88 از گلههای مردمی تحت نظارت ایستگاه پرورش و اصالح نژاد گوسفند قزل واقع در استان آذربایجان غربی بود که با روش حداکثر درستنمایی محدود شده (REML( به وسیله نرم افزار WOMBAT تجزیه و تحلیل گردید. نتایج: اثر ثابت گله - سال بر کلیه صفات تأثیر معنیدار داشت. اثر جنس به جز صفت KRa و اثر تیپ تولد به جز صفت KRb بر همه صفات معنیدار شد. سن مادر فقط بر صفات ADGc و KRb تاثیر معنیدار نشان داد. برای صفات ADGc و KRc مدل 1 )شامل اثر ژنتیکی افزایشی مستقیم( و برای سایر صفات مدل 7 )شامل اثر ژنتیکی افزایشی مستقیم و اثر محیطی مشترك مادری( به عنوان مدل مناسب تشخیص داده شدند. وراثتپذیری مستقیم صفات ADGc ADGb ADGa و KRb KRa و KRc بر اساس بهترین مدل به ترتیب 2/07 2/17 2/00 2/11 2/18 و 2/11 برآورد گردید. نسبت واریانس محیطی مشترك مادری به واریانس فنوتیپی کل ) 2 c) برای KRa ADGb ADGa وKRb به ترتیب 2/20 2/11 2/20 و 2/11 برآورد شد. نتیجه گیری نهایی: وراثتپذیری مستقیم صفات افزایش وزن روزانه و ضرایب کلیبر متوسط بوده و انتخاب برای این صفات بویژه KRa منجر به پیشرفت ژنتیکی قابل قبول خواهد شد. با توجه به تأثیر معنیدار اثر محیطی مشترك مادری بر اکثر صفات مورد مطالعه در نظر گرفتن این عامل در مدل آماری برای برآورد دقیقتر وراثتپذیری مستقیم ضروری میباشد. واژگان کلیدی : افزایش وزن روزانه پارامترهای ژنتیکی سیستم پرورش روستایی ضریب کلیبر گوسفند

2 اکبري ع یل عباسی و... نشریه پژوهشهاي علوم دامی/ جلد 52 شماره 1/ سال مقدمه گوسفند قزل یکی از نژادهای دنبهدار است که منطقه زیست عمده آن آذربایجان شرقی میباشد. از مزیتهای گوسفند نژاد قزل دنبه کوچک قابلیت راهپیمایی طوالنی در مناطق کوهستانی گوشت مرغوب با کیفیت و پراکندگی متناسب آن در کل استان است )بانه و حافظیان 0221(. گوسفند قزل به عنوان یک نژاد گوشتی در نظر گرفته میشود بنابراین انتخاب برای این نژاد باید با هدف افزایش گوشت باشد. یکی از مشکالت اصلی در سیستم گوسفندداری سنتی ایران که اساسا متکی به مرتع است تأمین خوراك مصرفی گلههای داشتی است. افزایش وزن بالغ دام داشتی باعث باال رفتن احتیاجات نگهداری و در نتیجه کاهش بازده تولید در گلههایی است که از مراتع با پوشش گیاهی ضعیف استفاده مینمایند و با محدودیت غذایی روبهرو هستند. چنانچه حیوانات دارای بازده غذایی بهتر در اختیار باشند با مصرف غذای ثابت سودآوری باالتری تحت این شرایط خواهند داشت )اسدی خشویی و همکاران 1778(. ضریب کلیبر که عموما برای میانگین افزایش وزن روزانه بیان میشود نمایانگر بازده تبدیل غذا بوده و برای تشخیص حیواناتی با بازدهی رشد باال نسبت به اندازه بدنشان به کار میرود. حیوانات با ضریب کلیبر باال به انرژی نگهداری کمتری نیاز دارند )اسکندری نسب و همکاران 0228(. انتخاب برای سرعت رشد و یا وزن در یک سن مشخص )نظیر وزن شیرگیری وزن 1 ماهگی و غیره( باعث افزایش وزن بدن دام بالغ )در گله داشتی( افزایش ذخیره چربی در بدن و افزایش وزن تولد فرزندان میشود که در این صورت هزینه نگهداری )خوراك( افزایش و در نتیجه بازده اقتصادی کل سیستم کاهش مییابد. از طرف دیگر افزایش ذخیره چربی در دامهایی که برای وزن بیشتر انتخاب مستقیم میشوند آثار نامطلوبی بر تعادل هموستازی بدن و در نتیجه کاهش باروری و طول عمر و همچنین ظرفیت تولید مثلی دام میشود عالوه بر این انتخاب مستقیم برای افزایش وزن مشکالت سخت زایی را نیز افزایش خواهد داد. لذا افزایش وزن دام )در گله داشتی( به دلیل افزایش هزینه خوراك )یا فشار بیشتر بر مراتع( که برای نگهداری دامهای با وزن بیشتر مصرف میشود و سایر مشکالت ذکر شده ضرورتا نشاندهنده بازده اقتصادی بهتر نیست. ضریب کلیبر به عنوان یک معیار انتخاب برای جلوگیری از به وجود آمدن چنین پاسخهای همبسته ناخواسته توسط محققین پیشنهاد گردیده است )کلیبر 1171 و روکس و اسکلتز 1181(. انتخاب مستقیم برای بازده خوراك و ضریب تبدیل خوراك )به این علت که خوراك حدود 82 درصد هزینه را در بر دارد( به جای نرخ رشد بسیار مطلوب است و اثر نامطلوبی بر تولیدمثل و یا ذخیره چربی در بدن ندارد ولی اندازهگیری آن بسیار مشکل و غیر عملی )بخصوص در شرایط مرتعی( است. همبستگی باالی نسبت کلیبر (KR) با ضریب تبدیل غذایی این امکان را فراهم میکند که انتخاب بر اساس این معیار به صورت غیرمستقیم منجر به بهبود بازده غذایی در گله و سهولت انتخاب در نژادهای بومی گردد )اسکلتز و روکس 1188 اسدی خشویی و همکاران 1787 و وطن خواه و همکاران 1787(. از ضریب کلیبر میتوان به عنوان یک معیار انتخاب مستقیم برای بازده ضریب تبدیل غذایی در شرایط صحرایی )شرایط تغذیهای نسبتا نامناسب( استفاده کرد )هارتمن 0222(. به منظور استفاده از این صفت در شاخص انتخاب داشتن اطالعات از پارامترهای ژنتیکی آن و همبستگیهای ژنتیکی و فنوتیپی آن با سایر صفات اقتصادی گوسفند ضروری میباشد. در نژاد زندی اثر ژنتیکی افزایشی مستقیم تنها اثر تصادفی مؤثر بر صفات KRa ADGb و KRb اعالم شده و وراثتپذیری مستقیم KRa ADGb ADGa و KRb به ترتیب 2/22 2/12 2/11 و 2/20 گزارش شده است )محمدی و همکاران 0211(. در نژاد سنجابی نیز اثر ژنتیکی مادری بر ADGa اثر محیطی دائمی مادری

3 Z 111 تأثیر عوامل مادري بر افزایش وزن روزانه و ضریب کلیبر گوسفند نژاد قزل در سیستم پرورش روستایی بر KRa و برای صفات ADGb و KRb فقط اثر ژنتیکی افزایشی معنیدار گزارش شده و وراثتپذیری مستقیم KRa ADGb ADGa و KRb به ترتیب 2/12 2/28 2/11 و 2/27 همچنین وراثتپذیری مادری ) 2 m) برای 2/07 ADGa و نسبت واریانس محیطی دائمی مادری به واریانس فنوتیپی ) 2 (pe برای 2/01 KRa برآورد گردیده است )محمدی و همکاران 0212(. در بررسیهایی که توسط سایر محققین بر روی دادههای ایستگاهی گوسفند نژاد قزل صورت پذیرفته است بر صفات وزن بدن اکتفا شده و بر صفات افزایش وزن روزانه و ضرایب کلیبر کمتر توجه شده و دادههای جمعآوری شده در گلههای مردمی مورد بررسی قرار نگرفته است. لذا هدف تحقیق حاضر مقایسه مدلهای مختلف دام شامل اثرات محیطی دائمی و مشترك مادری برای صفات افزایش وزن روزانه و ضرایب کلیبر در نژاد قزل و معرفی مدل آماری مناسب برای تجزیه و تحلیل این صفات با استفاده از دادههای جمعآوری شده در شرایط روستایی بود. مواد و روشها در تحقیق حاضر از اطالعات مربوط به رکورد صفات و شجره گوسفند نژاد قزل که طی سالهای 1777 تا 1788 از گلههای مردمی عضو برنامه اصالح نژاد جمعآوری شده و در دفاتر ثبت اطالعات ایستگاه اصالح نژاد گوسفند قزل واقع در استان آذربایجان غربی درج گردیده بود استفاده شد. پس از دریافت فایل دادهها شامل اطالعات وزنهای مختلف و شجره و انتقال آنها به کامپیوتر صفات سرعت رشد و نسبت کلیبر در مقاطع سنی مختلف محاسبه شد )جدول 1 (. برای آمادهسازی و ارتباط دادن اطالعات فایلهای مختلف از نرم افزارهای Excel 2010 و Access 2010 استفاده شد. به منظور تشخیص معنیداری اثرات ثابت مؤثر بر صفات از نرم افزار SAS 9.2 و رویه GLM استفاده گردید. مدل ثابت استفاده شده برای همه صفات شامل اثر ترکیبی گله - سال تولد تیپ تولد )یک قلو دوقلو و سه قلو( جنس )دو جنس نر و ماده( و سن مادر )در 7 8 تا 0 سن سال( بود. برای تجزیه دادهها به منظور برآورد مؤلفههای )کو( واریانس و وراثتپذیری صفات از نسخه 0210 نرمافزار WOMBAT استفاده شد. به منظور تعیین مناسبترین مدل برای تجزیه صفات از آزمون لگاریتم درستنمایی استفاده شد. مدلهای آماری زیر برای برآورد مؤلفههای )کو( واریانس استفاده شدند: 1: y=xb+z aa+e 2: y=xb+z aa+w pepe+e 3: y=xb+z aa+z mm+e (Cov a,m = 0) 4: y=xb+z aa+z mm+e (Cov a,m 0) 5: y=xb+z aa+z mm+w pepe+e (Cov a,m = 0) 6: y=xb+z aa+z mm+w pepe+e (Cov a,m 0) 7: y=xb+z aa+w cc+e 8: y=xb+z aa+z mm+w cc+e (Cov a,m = 0) 9: y=xb+z aa+z mm+w cc+e (Cov a,m 0) 10: y=xb+z aa+w pepe+w cc+e 11: y=xb+z aa+z mm+w pepe+w cc+e (Cov a,m = 0) 12: y=xb+z aa+z mm+w pepe+w cc+e (Cov a,m 0) در این مدلها اثرات ثابت y بردار مشاهدات b بردار مجهول a بردار مجهول اثرات ژنتیکی افزایشی مستقیم m بردار مجهول اثرات ژنتیکی مادری pe بردار مجهول اثرات محیطی دائمی مادری مجهول اثرات محیطی مشترك مادری باقیمانده X Z a Wpe m و Wc c بردار e بردار اثرات ماتریسهای طرح هستند که به ترتیب اثرات ثابت اثرات ژنتیکی افزایشی مستقیم اثرات ژنتیکی مادری اثرات محیطی دائمی مادری و اثرات محیطی مشترك مادری را به مشاهدات ربط میدهند. برای مقایسه مدلهای برازش شده و تشخیص معنیداری اثرات تصادفی گنجانده شده در آنها از استفاده شد که به آزمون نسبت درستنمایی (LRT) 1 شرح زیر بود: 1 Log likelihood Ratio Test

4 اکبري ع یل عباسی و... نشریه پژوهشهاي علوم دامی/ جلد 52 شماره 1/ سال χ 0 = -0(Log Likelihood مدل مورد نظر - Log (مدل کاملتر Likelihood این مقدار با مربع کای جدول با درجه آزادی حاصل از تفاضل تعداد اثرات تصادفی مدل کاملتر از مدل مورد نظر مقایسه میشود مدلی که در هر حالت بیشترین مقدار لگاریتم درستنمایی را دارا باشد مناسبترین مدل است و چنانچه مقدار مربع کای جدول بزرگتر باشد )2/22<P( مدل کامل مدل مناسبتر خواهد بود و در صورت غیرمعنیدار شدن تفاوت بین مدلها از سادهترین مدل برای برآورد مؤلفههای واریانس استفاده شد. نتایج و بحث افزایش وزن روزانه از تولد تا شیرگیری (ADGa) اثرات گله - سال جنس تیپ تولد بر ADGa معنیدار )2/21<P( و سن مادر معنیدار نشد) P>2/22 (. با مقایسه لگاریتم درستنمایی مدلهای مورد استفاده مشخص گردید مدل 7 مناسب ترین مدل برای صفت ADGa میباشد. انتخاب بهترین مدل با روش AIC نیز همین نتیجه را نشان داد. مدل 0 به دلیل دارا بودن اثر محیطی دائمی مادری نسبت به مدل 1 لگاریتم درستنمایی بیشتری داشت. در مدل 2 این اثر معنیدار شد ولی لگاریتم درستنمایی این دو مدل یکسان بود. اثر محیطی مشترك مادری در تمام مدلهای شامل این اثر تأثیر معنیدار داشت )2/21<P(. در سایر پژوهشهای انجام شده نظیر نژاد افشاری مدل 1 و در نژاد بلوچی مدل 2 برای افزایش وزن روزانه از تولد تا شیرگیری به عنوان مدل مناسب معرفی شده است )اسکندری نسب و همکاران 0228 و عباسی و همکاران 0211(. وراثتپذیری مستقیم صفت افزایش وزن روزانه از تولد تا شیرگیری با بهترین مدل ±2/272 2/017 برآورد شد )جدول 0 ( که با مقادیر 2/00 در نژاد افشاری )اسکندری نسب و همکاران 0228 ( 2/01 در نژاد مغانی )ساور سفلی و همکاران 0211( مطابقت دارد و از مقادیر 2/21 در نژاد بلوچی )عباسی و همکاران 0211( و 2/11 در نژاد شال )محمدی و مرادی 1711( باالتر است. جدول 1- آماره توصیفی صفات مورد بررسی عنوان (gr) KRc KRb KRa ADGc (gr) ADGb (gr) ADGa تعداد رکورد تعداد پدر تعداد مادر /28 8 / / / / / 21 میانگین انحراف معیار فنوتیپی 7 /77 1 / 77 0 / / / / /12 21 / / / / / 1 ضریب تغییرات )%( :ADGa افزایش وزن روزانه از تولد تا شیرگیری :ADGb افزایش وزن روزانه از شیرگیری تا شش ماهگی :ADGc افزایش وزن روزانه از شش ماهگی تا نه ماهگی :KRa ضریب کلیبر قبل از شیرگیری :KRb ضریب کلیبر در سن شش ماهگی :KRc ضریب کلیبر در سن نه ماهگی c 2 2/28 اعالم شده است )عباسی و همکاران 0211(. m 2 به دست آمده با مدل 7 پایین بوده که از مقدار 2/10 در نژاد مغانی )ساور سفلی و همکاران 0211( پایینتر است و در محدوده نتایج سایر تحقیقات قرار دارد. pe 2 برآورد شده با مدلهای 0 و 2 یکسان و پایین میباشد. در نژاد بلوچی pe 2 با مدل 2 معادل با بهترین مدل ±2/201 2/217 برآورد گردید که همانند صفات قبل به دلیل در برگرفتن برآوردهای دو اثر مادری دیگر بسیار باال به دست آمده است. این پارامتر در نژاد شال 2/11 اعالم شده است )محمدی و همکاران

5 119 تأثیر عوامل مادري بر افزایش وزن روزانه و ضریب کلیبر گوسفند نژاد قزل در سیستم پرورش روستایی 0217(. جلیل سرقلعه )0211( در تحقیقی بر روی نژاد بلوچی اظهار نمودهاند که صفات WW و ADGa از لحاظ ژنتیکی صفات مشابهی بوده و انتخاب را میتوان بر اساس یکی از این دو صفت انجام داد. جدول 2- نتایج تجزیه یک صفته مؤلفههای )کو( واریانس و پارامترهای ژنتیکی افزایش وزن روزانه از تولد تا شیرگیری Model σ 2 p h 2 ± SE m 2 ± SE pe 2 ± SE c 2 ± SE r am LogL / 1 2 / 711 ± 2 / / / 27 2 / 707 ± 2 / / 212 ± 2 / / / 1 2 / 707 ± 2 / / 211 ± 2 / / / 1 2 / 212 ± 2 /218 2 / 012 ± 2 / / / / 21 2 / 707 ± 2 / / 222 ± 2 / / 212 ± 2 / / / 1 2 / 210 ± 2 / / 122 ± 2 / / 282 ± 2 / / / / 5 8 / 217 ± 8 / / 517 ± 8 / / / 1 2 / 017 ± 2 / / 222 ± 2 / / 217 ± 2 / / / 1 2 / 121 ± 2 /228 2 / 218 ± 2 / / 211 ± 2 / 201-2/ / / 2 2 / 017 ± 2 / / 222 ± 2 / / 217 ± 2 / / / 2 2 / 017 ± 2 / / 222 ± 2 / / 222 ± 2 / / 217 ± 2 / / / 2 2 / 127 ± 2 / / 218 ± 2 / / 222 ± 2 / / 211 ± 2 / 201-2/ / 271 m 2 وراثت پذیری مستقیم :h 2 محیطی مشترك مادری به واریانس فنوتیپی کل : وراثت پذیری مادری :pe 2 نسبت واریانس محیطی دائمی مادری به واریانس فنوتیپی کل c: 2 نسبت واریانس : همبستگی ژنتیکی افزایشی مستقیم و مادری :Log L لگاریتم تابع درستنمایی بهترین مدل r am پررنگ تر مشخص شده است. افزایش وزن روزانه ازشیرگیری تا شش ماهگی (ADGb) اثرات گله - سال جنس و تیپ تولد بر صفت افزایش وزن روزانه از شیرگیری تا شش ماهگی (ADGb) معنیدار بود )2/21<P( ولی تاثیر سن مادر معنیدار 7 نگردید. برای صفت ADGb نیز مدل مناسبترین مدل انتخاب شد. برای این صفت فقط اثر محیطی مشترك مادری معنیدار بود )2/21<P( و اثرات مادری دیگر در هیچ یک از مدلها معنیدار نشد )2/22>P(. در تحقیق انجام شده در مورد گوسفند نژاد افشاری مدل بهترین مدل برای تجزیه و تحلیل این صفت معرفی شده است که شامل اثر محیطی دائمی مادری است )اسکندری نسب و همکاران 0228(. واریانس باقیمانده با قرار دادن عامل محیطی مشترك مادری در مدل 7 به جای اثر ژنتیکی مادری و محیطی دائمی مادری کاهش پیدا کرد اما در این صفت نیز واریانس باقیمانده بخش بسیار زیادی از واریانس فنوتیپی را تشکیل داده است. این نتیجه در نژادهای افشاری و مغانی نیز همینگونه بوده است که نشاندهنده تأثیر بسیار زیاد عوامل غیر ژنتیکی بر صفت ADGb میباشد )اسکندری نسب و همکاران 0228 ساور سفلی و همکاران 0211(. وراثتپذیری مسقیم برآورد شده این صفت با مدل مناسب ±2/270 2/178 بود )جدول 7 ( که از مقادیر 2/21 در نژاد افشاری )اسکندری نسب و همکاران 0228 ( 2/20 در نژاد مغانی )ساور سفلی و همکاران 0211 ( 2/21 در نژاد هورو )ابگاز و همکاران 0222( بیشتر است. نسبت واریانس محیطی مشترك مادری به واریانس فنوتیپی ±2/212 2/127 به دست آمد که از میزان به دست آمده میتوان چنین برداشت نمود که اثرات مادری بر این صفت تأثیر کمتری نسبت به اثر 0

6 اکبري ع یل عباسی و... نشریه پژوهشهاي علوم دامی/ جلد 52 شماره 1/ سال ژنتیکی افزایشی مستقیم دارند. در تحقیقی که وطن خواه و همکاران )1787( بر روی برههای لری بختیاری انجام دادهاند برآورد ضریب وراثتپذیری کم این صفت را ناشی از قطع شیر و تغذیه در مرتع اظهار کردهاند. جدول 3- نتایج تجزیه یک صفته مؤلفههای )کو( واریانس و پارامترهای ژنتیکی افزایش وزن روزانه از شیرگیری تا شش ماهگی Model σ 2 p h 2 ±SE m 2 ±SE pe 2 ±SE c 2 ±SE r am LogL / 0 2 / 110 ± 2 / / / 0 2 / 111 ± 2 / / 220 ± 2 / / / 1 2 / 187 ± 2 / / 212 ± 2 / / / 1 2 / 017 ± 2 / / 217 ± 2 / / / / 7 2 / 181± 2 / / 212 ± 2 / / 222 ± 2 / / / 1 2 / 017 ± 2 / / 217 ± 2 / / 222 ± 2 / / / / 7 8 / 170 ± 8 / / 157 ± 8 / / / 7 2 / 171 ± 2 / / 220 ± 2 / 20-2 / 121 ± 2 / / / 2 2 / 028 ± 2 / / 221 ± 2 / / 122 ± 2 / 217-2/ / / 1 2 / 177 ± 2 / / 222 ± 2 / / 127 ± 2 / / / 7 2 / 171 ± 2 / / 220 ± 2 / / 222 ± 2 / / 121 ± 2 / / / 2 2 / 027 ± 2 / / 221 ± 2 / / 222 ± 2 / / 122 ± 2 / 22-2/ / 210 *: عالئم اختصاری مشابه جدول 0 میباشد افزایش وزن روزانه ازشش ماهگی تا نه ماهگی (ADGc) اثرات گله - سال جنس تیپ تولد )2/21<P( و سن مادر بر صفت ADGc معنیدار شد )2/22<P(. بر اساس آزمونهای LRT مدل 1 برای ADGc مناسبترین مدل انتخاب گردید. اثرات مادری در هیچکدام از مدلها معنیدار نبود )2/22>P( و لگاریتم درستنمایی مدلهای پیچیدهتر در مقایسه با مدل 1 افزایش بسیار کمی داشتند. وراثتپذیری مستقیم برآورد شده با مدل 1 معادل ±2/281 2/112 بود )جدول 1 ( که از مقادیر 2/21 در نژاد لری بختیاری )وطن خواه و همکاران 1787( باالتر بود. از وراثتپذیری کم به دست آمده مشخص میشود تأثیر عوامل محیطی مانند تغذیه و مدیریت گلهها برای این صفت اهمیت بیشتری برخوردار است. چنانچه اثرات غیر افزایشی بر این صفت تأثیری داشته باشند با توجه به اینکه این صفت در سنین باالتر حیوان بررسی میشود احتماال تأثیر کمی دارند. pe 2 و m 2 به دست آمده با مدلهای 12 و 8 11 کم بود. وطن خواه و همکاران )1787( مقدار m 2 را برای 2/21 ADGc گزارش کردهاند. اثر عوامل مادری بر روی صفات افزایش وزن روزانه قبل از شش ماهگی ناچیز بود لذا میتوان انتظار داشت با افزایش سن این عوامل بر ADGc تأثیری نداشته باشد و انتخاب مدل 1 به عنوان بهترین مدل قابل توجیه میباشد.

7 112 تأثیر عوامل مادري بر افزایش وزن روزانه و ضریب کلیبر گوسفند نژاد قزل در سیستم پرورش روستایی جدول 1- نتایج تجزیه یک صفته مؤلفههای )کو( واریانس و پارامترهای ژنتیکی افزایش وزن روزانه از شش ماهگی تا نه ماهگی Model σ 2 p h 2 ±SE m 2 ±SE pe 2 ±SE c 2 ±SE r am LogL / 17 8 / 118 ± 8 / / / 81 2 / 211 ± 2 / / 281± 2 / / / / 282± 2 / / 221± 2 / / / 10 2 / 271± 2 / / 218± 2 / / / / 82 2 / 211± 2 / / 222± 2 / / 281± 2 / / / 81 2 / 271± 2 / / 220± 2 / / 272± 2 / / / / 11 2 / 121± 2 / / 188± 2 / / / 21 2 / 211± 2 / / 211± 2 / 21-2 / 181± 2 / / / 8 2 / 271± 2 / / 221± 2 / / 170± 2 / / / / 2 2 / 212± 2 / / 212± 2 / / 121± 2 / / / 2 2 / 212± 2 / /222± 2 / /212± 2 / / 121± 2 / / / 1 2 / 272± 2 / / 220± 2 / / 201± 2 / / 121± 2 / / / 712 *: عالئم اختصاری مشابه جدول 0 میباشد ضریب کلیبر قبل از شیر گیری (KRa) اثرات گله - سال و تیپ تولد بر KRa معنیدار بود )2/21<P( ولی اثرات جنس بره و سن مادر معنیدار نگردید. مدل 7 به عنوان بهترین مدل برای صفت KRa انتخاب شد. اثر ژنتیکی افزایشی مادری در مدل 7 معنی دار )2/21<P( و در مدلهای 8 2 و 11 معنیدار نبود )2/22>P(. اثر محیطی دائمی مادری نیز در مدلهای 0 و 2 معنیدار بوده )2/21<P( و در مدلهای 12 و 11 معنیدار نشد )2/22>P(. اسکندری نسب و همکاران )0228( مدل 1 را مناسبترین مدل برای این صفت اعالم کرده اند. همانند صفات قبل در این صفت نیز قرار دادن عامل محیطی مشترك مادری واریانس باقیمانده را کاهش داد. وراثتپذیری مستقیم برآورد شده با بهترین مدل )جدول 2 ( باالتر از 2/17 در نژادهای افشاری و مغانی )اسکندری نسب و همکاران 0228 و ساور سفلی و همکاران 0211( و 2/11 در نژاد شال )محمدی و مرادی 1711( است. m 2 برآورد شده با مدل 7 پایین بوده و مطابق با برآوردهای سایر محققین میباشد )ساور سفلی و همکاران 0211 ابگاز و همکاران 0222 و محمدی و مرادی 1711(. 2 pe به دست آمده از مدل 0 و 2 نیز پایین بود ولی از نتایج سایرین باالتر است. نسبت واریانس محیطی مشترك مادری به واریانس فنوتیپی ) 2 c) ±2/201 2/201 به دست آمد. از برآورد های اثرات مادری چنین میتوان نتیجهگیری کرد که اثر عوامل محیطی مادری بر روی KRa بیشتر از اثر عامل ژنتیکی افزایشی مادری است. وطن خواه و m 2 همکاران )1787( برآورد h 2 و نسبت کلیبر را در گزارش 2/17 و 2/28 نژاد لریبختیاری به ترتیب کردهاند. ضریب کلیبر را میتوان به عنوان معیار یا شاخصی برای انتخاب به جای وزن تولد یا وزن پایان بلوغ در نظر گرفت که سبب میشود وزن تولد و بلوغ دام در گله کمتر افزایش یافته ولی بازده غذایی هرچه بیشتر بهبود یابد. یعنی دامهایی که بدون توجه به اندازه جثه بتوانند کمتر تولید وزن بیشتری با مصرف خوراك نسبتا داشته باشند در نتیجه بازده استفاده از منابع

8 اکبري ع یل عباسی و... نشریه پژوهشهاي علوم دامی/ جلد 52 شماره 1/ سال )خصوصا خوراك دام( را افزایش میدهند. نسبت کلیبر بر این پایه استوار است که رابطه مستقیمی بین وزن دام احتیاجات نگهداری و تولید آن وجود دارد )محمدی 1782(. به عبارت دیگر این نسبت معیاری از )بازده( مستقل از وزن بدن است. راندمان جدول 5- نتایج تجزیه یک صفته مؤلفههای )کو( واریانس و پارامترهای ژنتیکی ضریب کلیبر قبل از شیرگیری Model σ 2 p h 2 ±SE m 2 ±SE pe 2 ±SE c 2 ±SE r am LogL 1 1 / 11 2 / 721 ± 2 / / / 11 2 / 011 ± 2 / / 111 ± 2 / / / 11 2 / 070 ± 2 / / 271 ± 2 / / / 7 2 / 211 ± 2 / / 072 ± 2 / / / / 11 2 / 072 ± 2 / / 222 ± 2 / / 111 ± 2 / / / 7 2 / 228 ± 2 / / 121 ± 2 / / 111 ± 2 / / / / 11 8 / 222 ± 8 / / 521 ± 8 / / / 11 2 / 000 ± 2 / / 222 ± 2 / / 201 ± 2 / / / 11 2 / 717 ± 2 / / 217 ± 2 / / 207 ± 2 / 202-2/ / / 11 2 / 000 ± 2 / / 222 ± 2 / / 201 ± 2 / / / 11 2 / 000 ± 2 / / 222 ± 2 / / 222 ± 2 / / 201 ± 2 / / / 11 2 / 717 ± 2 / / 211 ± 2 / / 221 ± 2 / / 207 ± 2 / 201-2/ / 112 *: عالئم اختصاری مشابه جدول 0 میباشد ضریب کلیبردر سن شش ماهگی (KRb) اثرات گله - سال و جنس بره بر صفت KRa معنیدار )2/21<P( و تیپ تولد معنیدار نگردید. اثر سن مادر نیز در سطح 2 درصد معنیدار شد. براساس آزمون لگاریتم درستنمایی مدل 7 بهترین مدل برای KRb انتخاب گردید. برای این صفت نیز اثرات ژنتیکی مادری و محیطی دائمی مادری در مدلهای شامل این عوامل معنیدار نبود )2/22>P( و اثر محیطی مشترك مادری در سطح 1 درصد معنیدار گردید. وراثتپذیری مستقیم به دست آمده با مناسبترین مدل )جدول 1 ( از مقادیر 2/21 در نژاد افشاری )اسکندری نسب و همکاران 0228 ( 2/211 در نژاد مغانی )ساور سفلی و همکاران 0211( و 2/21 در نژاد هورو )ابگاز و همکاران 0222( بیشتر بود. نسبت واریانس محیطی مشترك مادری به واریانس فنوتیپی ) 2 c) نیز کم و معادل ±2/211 2/181 c 2 برآورد گردید. با مقایسه مقادیر h 2 و مشخص میشود که تأثیر عوامل محیطی مادری برصفت KRb نیز بیشتر از اثر ژنتیکی افزایشی مستقیم حیوان است. بدنهورست )0211( اعالم نموده که پیشبینی ضریب تبدیل غذایی با استفاده از ضریب کلیبر %71 صحت بیشتری نسبت به پیش بینی آن توسط افزایش وزن روزانه دارد. همچنین انتخاب برای KR میتواند سبب بهبود اغلب صفات بازدهی انرژی نظیر ضریب تبدیل خوراك و نرخ نسبی رشد بدون تأثیر بر روی صفات مصرف خوراك نظیر مصرف خوراك روزانه و مصرف بشود )هوکو و همکاران 0221(.

9 111 تأثیر عوامل مادري بر افزایش وزن روزانه و ضریب کلیبر گوسفند نژاد قزل در سیستم پرورش روستایی جدول 1- نتایج تجزیه یک صفته مؤلفههای ( کو( واریانس و پارامترهای ژنتیکی ضریب کلیبر در سن شش ماهگی Model σ 2 p h 2 ±SE m 2 ±SE pe 2 ±SE c 2 ±SE r am LogL 1 7 / 1 2 / 127± 2 / / / 1 2 / 127± 2 / / 222± 2 / / / 1 2 / 120± 2 / / 227± 2 / / / 1 2 / 181± 2 / / 221± 2 / / / / 1 2 / 121± 2 / / 228± 2 / / 222 ± 2 / / / 1 2 / 181± 2 / / 221± 2 / / 222 ± 2 / / / / 7 8 / 135± 8 / / 107± 8 / / / 1 2 / 172± 2 / / 222 ± 2 / / 181± 2 / / / 1 2 / 171± 2 / / 270± 2 / / 112± 2 / 211-2/ / / 1 2 / 172± 2 / / 222 ± 2 / / 181± 2 / / / 1 2 / 172± 2 / / 222 ± 2 / / 222 ± 2 / / 181± 2 / / / 1 2 / 171± 2 / / 271± 2 / / 222 ± 2 / / 112± 2 / 218-2/ / 107 * :عالئم اختصاری مشابه جدول 0 میباشد ضریب کلیبردر سن نه ماهگی (KRc) اثرات گله - سال جنس تیپ تولد بر KRc معنیدار بود )2/21<P( ولی سن مادر معنیدار نگردید. برای این صفت تحقیقات کمی صورت گرفته و گزارشی یافت نشد. همانند W12 و ADGc هیچکدام از اثرات مادری در مدلها معنیدار نبود )2/22>P( و براساس آزمون LRT مدل 1 مناسبترین مدل برای KRc انتخاب شد. وراثتپذیری مستقیم با مدل مناسب این صفت 2/111 ±2/281 بوده که نمایانگر تأثیر کم اثر ژنتیکی افزایشی مستقیم میباشد )جدول 7 (. از نتایج چنین استنباط میشود که عوامل محیطی و غیر ژنتیکی بر این صفت نیز همانند دو صفت قبلی تأثیر بسزایی دارد. وراثتپذیری مادری ) 2 m) در مدلهایی که کواریانس بین اثرات ژنتیکی نادیده گرفته شده است صفر برآورد گردید. نسبت واریانس محیطی دائمی مادری به واریانس فنوتیپی ) 2 (pe در مدلهای 0 و 2 یکسان و پایین بوده و لگاریتم درستنمایی این دو مدل کامال برابر است. مدلهای 12 و 11 نیز همین حالت را دارند. همچنین نسبت واریانس محیطی مشترك مادری به واریانس فنوتیپی ) 2 c) برآورد شده با مدله یا و 11 پایین و به ترتیب 2/128 2/171 2/171 و 2/128 بود. با توجه به استفاده از وزن متابولیکی برای محاسبه ضرایب کلیبر مقایسه دامهای کوچک و بزرگ مستقل از وزن صورت میگیرد یعنی در این حالت دو دام سنگینتر و سبکتر را به طور مستقل از وزن و بر مبنای بازده اقتصادی مقایسه میشوند در نتیجه میتوان از ضریب KRc نیز همانند KRa و KRb در برنامه انتخابی استفاده نمود )بدنهورست 0211 و اسدی خشویی و همکاران 1778(. در تحقیقات مختلف همبستگی فنوتیپی نسبت کلیبر با وزن تولد و سایر وزنها بسیار کوچکتر از همبستگی وزن شیرگیری و ADG با این صفات گزارش شده است و لذا این نسبت )به عنوان یک صفت( در مقایسه با وزن شیرگیری معیار انتخاب مناسبتری است )وطن خواه و همکاران 1781 محمدی و همکاران 1782(. اگر وزن متابولیکی دو دام با هم برابر باشد دامی که KR بیشتری دارد نشان میدهد که افزایش وزن بیشتری بدون افزایش هزینه انرژی نگهداری داشته است )طالبی 0210(.

10 اکبري ع یل عباسی و... نشریه پژوهشهاي علوم دامی/ جلد 52 شماره 1/ سال جدول 7- نتایج تجزیه یک صفته مؤلفههای )کو( واریانس و پارامترهای ژنتیکی ضریب کلیبردرسن نه ماهگی Model σ 2 p h 2 ±SE m 2 ±SE pe 2 ±SE c 2 ±SE ram LogL 1 2 / 07 8 / 111± 8 / / / 88 2 / 100± 2 / / 217± 2 / / / 81 2 / 127± 2 / / 227± 2 / / / 81 2 / 022± 2 / / 220± 2 / / / / 88 2 / 100± 2 / / 222± 2 / / 217± 2 / / / 81 2 / 017± 2 / / 201± 2 / / 288± 2 / / / / 88 2 / 101± 2 / / 171± 2 / / / 88 2 / 101± 2 / / 222± 2 / / 171± 2 / / / 81 2 / 021± 2 / / 210± 2 / / 111± 2 / 121-2/ / / 88 2 / 111± 2 / / 202± 2 / / 128± 2 / / / 88 2 / 111± 2 / / 222± 2 / / 202± 2 / / 128± 2 / / / 81 2 / 011± 2 / / 201± 2 / / 212± 2 / / 128± 2 / 112-1/ / 287 * :عالئم اختصاری مشابه جدول 0 میباشد نتیجه گیری به دلیل اینکه بخشی از ثبت رکورد و شجره در دادههای مردمی بر عهده خود دامداران میباشد که اغلب به اصول علمی و عملی رکوردگیری آشنایی ندارند و از طرف دیگر کم دقتی و خطای اندازهگیری کارشناسان مسؤل ثبت رکورد ایستگاه مربوطه شجره دامها و ساختار آنها در این داده ناقص و ناکافی بوده و عاری از اشکال نمیباشد. لذا در نظر گرفتن کلیه اثرات ژنتیکی و محیطی مادری در مدلها سبب برآورد دقیق این عوامل نخواهد شد. بنابراین توصیه میشود برای تجزیه و تحلیل این نوع دادهها از مدلهای سادهتر و دارای اثرات تصادفی کمتر استفاده گردد و در این مدلها حداکثر یک عامل مادری گنجانده شود. با توجه به معنیدار بودن اثر محیطی مشترك مادری پیشنهاد میشود در نژادهایی که درصد دو قلوزایی آنها باال است برای برآورد دقیقتر وراثتپذیری مستقیم این عامل در مدلهای آماری در نظر گرفته شود. همچنین انتخاب مستقیم برای افزایش بازده غذایی عمال مقدور نیست و باید روشهای انتخاب غیرمستقیم برای آن مدنظر قرار گیرد. لذا به نظر میرسد انتخاب برای صفات نسبت کلیبر میتواند ضمن افزایش سرعت رشد برهها سبب افزایش بازده مصرف خوراك نیز گردد. سپاسگذاری از کارشناسان دام سبک و کلیه کارکنان و رئیس محترم مرکز اصالح نژاد دام کشور و معاونت امور دام استان آذربایجان غربی که دادههای مورد استفاده در تحقیق را فراهم نمودهاند سپاسگذاری میشود. منابع مورد استفاده اسدی خشویی ا میرائی آشتیانی س ر ترکمن زهی آ رحیمی ش و واعظ ترشیزی ر ارزیابی نسبت کلیبر به عنوان یکی از معیارهای انتخاب قوچ در گوسفند نژاد لریبختیاری مجله علوم کشاورزی ایران جلد 72 شماره 1. صفحهه یا

11 113 تأثیر عوامل مادري بر افزایش وزن روزانه و ضریب کلیبر گوسفند نژاد قزل در سیستم پرورش روستایی محمدی ح و مرادی شهربابک ح مقایسه مدلهای مختلف برآورد پارامترهای ژنتیکی و فنوتیپی صفات رشد و نسبت کلیبر قبل از شیرگیری در گوسفندان شال. نشریه علوم دامی شماره 11. صفحهه یا 71 تا 11. محمدی ی میرائی آشتیانی س ر اسماعیلی زاده کشکوئیه ع و احمدی م نسبت کلیبر به عنوان یک معیار انتخاب غیر مستقیم برای بازده غذایی در گوسفند کردی. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی جلد 17 شماره 1. صفحهه 1 ای تا 8. وطن خواه م مرادی شهربابک م نجاتی جوارمی ا میرائی آشتیانی س ر و واعظ ترشیزی ر بررسی پارامترهای صفات رشد برای برخی از نژادهای گوسفند ایرانی پژوهش و سازندگی در امور دام و آبزیان شماره 11. صفحهه یا 11 تا 08. وطن خواه م مرادی شهربابک م نجاتی جوارمی ا واعظ ترشیزی ر و میرائی آشتیانی س ر بررسی خصوصیات فنوتیپی و ژنتیکی صفات رشد در برههای لریبختیاری مجله علوم کشاورزی ایران جلد 71 شماره 1. صفحهه یا 1122 تا وطن خواه م مرادی شهربابک م نجاتی جوارمی ا میرائی آشتیانی س ر و واعظ ترشیزی ر مروری بر اصالح نژاد گوسفند در ایران صفحهه یا مجموعه مقاالت اولین کنگره علوم دامی و آبزیان کشور دانشکده کشاورزی کرج. Abbasi MA, Abdollahi-Arpanahi R, Maghsoudi A,Vaez Torshizi R and Nejati-Javaremi A, Evaluation of models for estimation of genetic parameters and maternal effects for early growth traits of Iranian Baluchi sheep. Small Rumin Res 10: 1-8. Abegaz S, Van Wyk JB and Olivier JJ, Model comparisons and genetic and environmental parameter estimates of growth and the Kleiber ratio in Horro sheep. S Afr J Anim Sci 35 (1): Badenhorst MA, The Kleiber Ratio as a possible selection for Afrino Sire Selection. Grootfontein Agricultural College Afrino Handleiding Vol 4: Baneh H and Hafezian SH, Effect of environmental factors on growth traits in Ghezel sheep. Afr J Biotechnol 8: Eskandarinasab M, Ghafouri-Kesbi F and Abbasi MA, Different models for evaluation of growth traits and Kleiber ratio in an experimental flock of Iranian fat-tailed Afshari sheep. J Anim. Breed Genet 127: Hartman C, A mixed model evaluation for growth and reproduction parameters in a SA Mutton Merino flock. M.Sc. Thesis, Pretoria University Press, Pretoria, South Africa. Hoque MA, Hosono M, Oikawa T and Suzuki K, Genetic parameters for measures of energetic efficiency of bulls and their relationships with carcass traits of field progeny in Japanese Black cattle. J Anim Sci 87: Jalil-Sarghale A, Kholghi M, Moradi Sharebabak M, Moradi Sharebabak H, Mohammadi H and Abdollahi- Arpanahi R, Model comparisions and genetic parameter estimates of growth traits in Baluchi breed. Slovak J Anim Sci 47: Kleiber M, Problems involved in breeding for efficiency of food utilisation. Proc Am Soc Anim Prod 29th Annual Meeting: Maniatis N and Pollott GE, Maternal effects on weight and ultrasonically measured traits of lambs in a small closed Suffolk flock. Small Rumin Res 45: Meyer K, WOMBAT, A program for Mixed Model Analyses by Restricted Maximum Likelihood. User Notes. Animal Genetics and Breeding Unit, University of New England Armidale, AUSTRALIA. Mohammadi H, Moradi Shahrebabak M, Moradi Shahrebabak H, Bahrami A and Dorostkar M, Model comparisons and genetic parameter estimates of growth and the Kleiber ratio in Shal sheep. Arch Tierz 10: Mohammadi Y, Rashidi A, Mokhtari MS, Beigi Nassiri MT, The estimation of (co)variance components for growth traits and Kleiber ratios in Zandi sheep. Small Rumin Res 99: Mohammadi Y, Rashidi A, Mokhtari MS, Esmailizadeh AK, Quantitative genetic analysis of growth traits and Kleiber ratios in Sanjabi sheep. Small Rumin Res 93: Roux CZ and Scholtz MM, Breeding goals for optimal total life cycle production systems. Proc. 2nd World Congress on Sheep and Beef Cattle Breeding, Pretoria.

12 اکبري ع یل عباسی و... نشریه پژوهشهاي علوم دامی/ جلد 52 شماره 1/ سال SAS 2008, User s Guide, Version 9.2., SAS Institute, Cary, NC. Savar-Sofla S, Nejati-javaremi A, Abbasi MA, Vaez-Torshizi R and Chamani M, Investigation on direct and maternal effects on growth traits and the Kleiber ratio in Moghani sheep. World Appl Sci J 14: Scholtz MM and Roux CZ, The Kleiber ratio (growth rate metabolic mass) as possible selection criteria in the selection of beef cattle. In Proc 7th World Congr, Sheep Beef Cattle Breeding, Paris, France. Talebi MA, Feed intake, feed efficiency, growth and their relationship with Kleiber ratio in Lori- Bakhtiari lambs. Archiva Zootechnica 15, 4:

13 151 تأثیر عوامل مادري بر افزایش وزن روزانه و ضریب کلیبر گوسفند نژاد قزل در سیستم پرورش روستایی Maternal effects on average daily gain and kleiber ratio of Ghezel sheep in rural breeding systems A Aliakbari 1*, MA Abbasi 2 and A Lavvaf 1 Received: February 10, 2014 Accepted: November 04, MSc Graduated Student and Associate Professor, Department of Animal Science, Islamic Azad University, Karaj Branch, Karaj, Iran 2 Associate Professor, Department of Animal Breeding and Genetics, Animal Science Research Institute, Karaj, Iran * Corresponding amirbreeding@yahoo.com Abstract BACKGROUND: Estimation of genetic parameters of economic important traits are necessary for determining breeding goal and selection index. OBJECTIVES: In present study, the genetic parameters of average daily gain from birth to weaning (ADGa), from weaning to 6 month of age (ADGb) and from 6 to 9 month of age (ADGc) and Kleiber ratio at weaning (KRa), at 6 month of age (KRb) and at 9 month of age (KRc) were estimated. METHODS: The data set included records of rural flocks under supervision of Ghezel sheep breeding station located in Western Azerbaijan province and collected over the period from 1994 to 2009 were analysed by Restricted Maximum Likelihood (REML) procedure using WOMBAT software. RESULTS: Fixed effect of Herd - year of birth (HY) was significant on all traits. Effect of sex was significant on all traits except for KRa and effect of litter size was significant for all traits except for KRb. Effect of dam age was significant on ADGc, KRb, only. Model 1 (contains direct additive genetic effect) was the best model for ADGc and KRc and model 7 (contains direct additive genetic and maternal common environmental effects) was the best model for the other traits. Direct heritability of the ADGa, ADGb, ADGc, KRa, KRb and KRc based on the best model were 0.27, 0.18, 0.14, 0.22, 0.13 and 0.16, respectively. The proportion of maternal common environmental variance to phenotypic variance (c 2 ) for ADGa, ADGb, KRa and KRb were 0.52, 0.16, 0.52 and 0.19, respectively. CONCLUSIONS: Direct heritability of Average Daily Gain and Kleiber ratio in studied rural flocks were moderate. Therefore selection specially based on KRa will be effective for these traits. Moreover, including maternal common environmental effect in animal models for accurate estimation of direct heritability in this breed is recommendable. Keywords: Average daily gain, Genetic parameters, Kleiber ratio, Rural breeding systems, Sheep